Όταν τη δεκαετία του 1980 οι Stress δυναμίτιζαν
στιχουργικά μια φλεγόμενη πόλη με μεταχουντικό σύνδρομο, το εγχώριο πανκ άρχιζε
να παίρνει ακούσιες πολιτικές στροφές με βλέμμα αντεστραμμένο προς την
καθεστηκυία τάξη. Τριάντα χρόνια μετά δεν υπάρχει κανένας ήχος που θα μπορούσε
να χαρακτηρίσει καλύτερα την Αθήνα από τον δικό της, αυτόχθονα “Ήχο της
Ανασφάλειας”. Λόγω συγκυρίας, λόγω επανεκδόσεων και λόγω απλού ενδιαφέροντος
για ένα από τα σημαντικότερα πανκ συγκροτήματα της ελληνικής πραγματικότητας,
αναζητήσαμε τους Stress για να μας πουν μερικά πράγματα για το τότε και το
τώρα...
Οι Stress δημιουργούνται το 1980 στην Αργυρούπολη από τρεις
δεκαεξάχρονους...
Η ιδέα της δημιουργίας των Stress υπήρχε περίπου από τα τέλη
του 1979 προς τις αρχές του 1980, όταν ήμασταν δεκαέξι χρονών, συμμαθητές. Τότε
περνούσαμε τον χρόνο μας βολτάροντας σε μπαράκια όπως το Tiffanys στην Πλάκα
και το Paranoid στην Αργυρούπολη και παρακολουθώντας συναυλίες ροκ
συγκροτημάτων σε σινεμά και γήπεδα τις Κυριακές, πίνοντας μπύρες. Εκείνη την
εποχή φλερτάραμε με τα όριά μας, αναζητώντας ικανοποίηση. Ήμασταν κάπως σαν
επαναστάτες χωρίς αιτία, ενώ μερικές φορές γινόμασταν ρατσιστές ή φασίστες από
άγνοια και έλλειψη πολιτικοποίησης, δρώντας με βάση άγραφους κανόνες και
δείγματα μίσους για το σύστημα, την εξουσία και την αστυνομία. Σαν μια
υποκουλτούρα με δικούς μας κώδικες συμπεριφοράς. Παράλληλα είχαμε ακούσει τους
Sex Pistols, τους Damned, τους Ramones, καθώς και πολλούς άλλους που ήξεραν να
κάνουν έναν θόρυβο ικανοποιητικό για τα αυτιά μας. Το κλασικό ροκ δεν μας
πολυϊκανοποιούσε, ίσως λόγω του ανακατέματος με τα ναρκωτικά, ενώ η ντίσκο μας
απομάκρυνε λόγω του κόσμου που την άκουγε. Με τους καρεκλάδες δεν είχαμε καμία
σχέση γιατί πολλοί από αυτούς ήταν λαϊκοί, ηλίθιοι και επικίνδυνοι.
Προτιμούσαμε τη φάση στις συναυλίες των Παρθενογέννεσις και τους ακολουθούσαμε
από κοντά. Ήταν άλλωστε η πιο κοντινή πρόταση προς ό,τι αναζητούσαμε. Όλα αυτά
μας ώθησαν στη δημιουργία της μπάντας, γιατί θέλαμε να πάμε πιο κοντά σε αυτό
που συνέβαινε και το βρίσκαμε ενδιαφέρον.
Οι δεκαεξάχρονοι εκείνη την εποχή στην Αθήνα...
Τότε στο Λύκειο υπήρχαν φρικιά, υπήρχαν καλά και κακά
παιδιά, όπως υπήρχαν και καλοί και κακοί μαθητές. Το καλό ήταν ότι όλοι μαζί
επικοινωνούσαμε. Το πράγμα βέβαια άλλαζε στα στέκια: εκεί υπήρχε ο διαχωρισμός
σε φρικιά, πανκς και χαρντ ρόκερς. Απέναντι από την Αρετούσα στην Πλάκα υπήρχε
το ροκάδικο στέκι Άρης, με αποτέλεσμα να δημιουργείται μεταξύ μας πολεμικό
κλίμα, σε επίπεδο χουλιγκανισμού. Βέβαια, όταν έσκαγε η αστυνομία το κλίμα
άλλαζε... Κανείς δεν είχε όρεξη να βρεθεί στο τμήμα για εξακρίβωση στοιχείων,
ούτε να γίνει αντικείμενο σχολίων και σφαλιάρων, αν συλλαμβανόταν. Σε αυτό
συνέπρατταν, εκτός από την αστυνομία, και διάφοροι περίεργοι τύποι.
Επιδραστικές
ηχητικές/οπτικές/βιωματικές εικόνες των πρώιμων Stress...
Οι επιρροές μας προέρχονταν από το αγγλικό και αμερικάνικο
πανκ της περιόδου 1978-1982. Αυτός ήταν ο ήχος του σύγχρονου ροκ εκείνη την
εποχή. Μορφές όπως ο Jello Biafra, ο Johnny Rotten και οι Clash έδωσαν άλλο
στίγμα και επηρέασαν πολύ κόσμο. Τα καλοκαίρια στην Πλάκα γνωρίζαμε διάφορους
new wavers/punks τουρίστες με τους οποίους επικοινωνούσαμε και μας ενημέρωναν
γι' αυτήν τη φάση. Θυμάμαι δύο Άγγλους πανκς που γνωρίσαμε το καλοκαίρι του
1982 στο κλαμπ Skylab –όπου παίζαμε ένα βράδυ μαζί με τους Birth Ward– οι οποίοι μας ζήτησαν να τζαμάρουν δυο κομμάτια μόνοι τους με τα όργανά μας κι
εμείς τους αφήσαμε. Οι τύποι ήταν χυμαδιό, με αποτέλεσμα να τους κράξουν
κάποιοι κι εκείνοι να ανταποδώσουν, χωρίς όμως να πάρει μεγάλη έκταση το
συμβάν. Παρ’ ολ’ αυτά, μπορέσαμε και διακρίναμε μέσα από αυτό μια διαφορετική
αγγλόφωνη προσέγγιση, ένα διαφορετικό συναίσθημα, που μας επηρέασε.
Το προϋπάρχον ελληνικό ροκ κατεστημένο...
Όταν ξεκινούσαμε, αν κάποιος έπρεπε να μας στηρίξει, ήταν το
ροκ κατεστημένο... Όμως μεγάλη μερίδα των ροκόβιων μας σνόμπαρε και ήταν
ανταγωνιστική απέναντί μας. Σίγουρα βέβαια υπήρχαν και ανοιχτόμυαλα φρικιά και
κουλτουριάρηδες που σιγόνταραν τη νέα πρόταση. Η αλήθεια είναι όμως ότι εμάς,
ως Stress, δεν μας ένοιαζε και τόσο. Αυτό που θέλαμε να πούμε και να κάνουμε,
το κάναμε σε κάθε εμφάνισή μας ανεξάρτητα αν κάποιοι γούσταραν ή δεν γούσταραν.
Το πανκ ήταν μια υγιής εξέλιξη της παρακμιακής ροκ.
Οι Stress αναδεικνύονται στο πρώτο συγκρότημα με ελληνικό
αντιεξουσιαστικό στίχο...
Δεν ξέρω αν ό,τι είναι διαφορετικό πρέπει να βαφτίζεται και
ως αντιεξουσιαστικό. Εκείνη την περίοδο επικρατούσε το underground ροκ κι εμείς
νιώθαμε περιθωριακοί. Δηλώναμε τη διαφορετικότητα και την εναντίωσή μας στο
σύστημα σε κάθε μας εμφάνιση, κυρίως μέσα από τον ελληνικό στίχο των τραγουδιών
μας. Ενδεχομένως να μην ήμασταν οι καλύτεροι ερμηνευτές, αλλά υπήρχε η δύναμη
που έχει ο λόγος και το τραγούδι στη γλώσσα που αισθάνεσαι και σκέπτεσαι.
Η αμεσότητα, άλλωστε, είναι που χαρακτηρίζει τη δρώσα τέχνη. Αργότερα, μεταξύ
1983 και 1984, το underground ροκ μετατράπηκε σε κίνημα, συσπειρώνοντας κόσμο
από την εξωκοινοβουλευτική Αριστερά. Τότε άρχισε και το κίνημα των καταλήψεων
και τα πράγματα πήραν άλλη διάσταση.
Ελληνική στιχουργική και πανκ συνθέσεις...
Συνταιριάζονται πολύ εύκολα... Αν πραγματικά έχεις κάτι να
πεις, τότε πάνε γάντι. Δεν θεωρώ τυχαίο ότι τραγούδια όχι μόνο των Stress, αλλά
και άλλων πανκ συγκροτημάτων έχουν διαχρονικότητα. Σ' αυτήν τη διαχρονικότητα
δεν νομίζω ότι ήταν η άτεχνη μουσική μας που συνέβαλε, αλλά η ερμηνεία και η
αμεσότητα του ελληνικού στίχου.
Το “Athens Burning” ήταν το πρώτο τραγούδι των Stress...
Το “Athens Βurning” είναι η περιγραφή μιας σύγκρουσης μέσα
από τα μάτια ενός δεκαεπτάχρονου που βιώνει το κλίμα του 1980, την πορεία του
Πολυτεχνείου στη μεταχουντική Αθήνα, όλον αυτόν τον κόσμο στους δρόμους, τις
αύρες της αστυνομίας, τους νεκρούς. Πώς μπορείς να μείνεις απαθής μπροστά σε
κάτι τέτοιο; Χωρίς καμία πολιτική συνείδηση γράψαμε αυτό το τραγούδι για την
αξία δύο ζωών που χάθηκαν από την αστυνομική βία. Αναζητούσαμε δικαιοσύνη στο
όνομα των νεκρών.
Τα πρώτα ελληνικά πανκ φεστιβάλ στην Αρετούσα...
Με τα δύο φεστιβάλ στην Αρετούσα συσπειρώθηκε ο κόσμος που
γούσταρε το πανκ στην Αθήνα. Είναι σημείο αναφοράς αυτά τα φεστιβάλ, δεδομένου
του ροκ κατεστημένου που υπήρχε στα μπαρ της Πλάκας. Η Αρετούσα ήταν μία
αυτοδιαχειριζόμενη πανκ ντισκοτέκ! Ο ιδιοκτήτης είχε παραδώσει τη διαχείριση σε
δύο-τρεις πάνκηδες κι αυτοί έκαναν κουμάντο. Τα ποτά ήταν φτηνά και δεν υπήρχε
είσοδος. Θυμάμαι στο πρώτο φεστιβάλ τις φωνές του κόσμου που φώναζε ρυθμικά
«Stress destroyers».
Μια αναβράζουσα πανκ ελληνική σκηνή, επεισόδια στη Βίλλα
Αμαλίας, μια νέα «μόδα» που ξεπετάγεται και μουσική που δεν έχει ξανατεθεί στα
εγχώρια δεδομένα. Χρησιμοποιώντας τη βιωματικότητα η οποία περιλαμβάνεται στη
μουσική και τη θεματολογία σας, μπορείτε να δώσετε μια ρεαλιστική εικόνα των
γεγονότων κόντρα σε μια επιφανειακή προσέγγιση της εποχής;
Τα επεισόδια στη Βίλα ήταν ένα ατυχές γεγονός, το οποίο
συνέβη τότε και δυστυχώς μας ακολουθεί. Πρόκειται όμως για μια ρεαλιστική
εικόνα έκφρασης συναισθημάτων, σε χώρους που επέλεγε κανείς να πάει όχι μόνο
για να ακούσει μουσική ή να διασκεδάσει, αλλά γιατί ήθελε να δηλώσει το «παρών»
σε μια άλλη διάσταση αλληλεγγύης προς ανθρώπους και ομάδες αποκλεισμένες από την
ασφάλεια του συστήματος, που έδιναν τον δικό τους αγώνα για τις αξίες στις
οποίες πίστευαν, πέρα από κάθε κερδοσκοπική προσέγγιση. Οι Stress δεν είναι μια
αναρχοπάνκ μπάντα, αλλά σίγουρα ήμασταν –και είμαστε– περισσότερο φιλικοί προς
τον αντεξουσιαστικό χώρο, καθώς και προς ανθρώπους που επέλεξαν τον δρόμο της
αμφισβήτησης με κάθε τίμημα, παρά προς όσους βολεύτηκαν εκ του ασφαλούς και μας
προσέγγισαν για να καταπολεμήσουν τους φόβους που τους επέβαλε το σύστημα το
οποίο υπηρετούν. Κανένας από τους Stress δεν εισάχθηκε ποτέ στο ψυχιατρείο της
Λέρου, αλλά το τραγούδι μας για τη Λέρο ήταν ένα αντίδοτο στην τρέλα μέσα μας.
Στην τρέλα δηλαδή που έχει δημιουργήσει το σύστημα μέσα στο οποίο μας
επιβάλλουν να λειτουργούμε.
Επαφές με άλλα συγκροτήματα της εποχής...
Είχαμε καλές σχέσεις με όλα τα πανκ συγκροτήματα. Πολλές
φορές σε συναυλίες που παίζαμε καλούσαμε κι άλλες μπάντες και το ίδιο έκαναν κι
αυτές. Ήμασταν και είμαστε πυρήνας. Αυτό το λέω αναφορικά και με το πάρτυ
1980's Gathering, δηλαδή τη συναυλία που κάναμε τον περασμένο Μάρτιο στο An
Club μαζί με πολλά συγκροτήματα και πρόσωπα της σκηνής εκείνης της εποχής. Η
ιστορία επαναλαμβάνεται και όπως ήμασταν τότε όλοι μαζί, έτσι είμαστε και τώρα.
Είμαστε η σκηνή του πανκ στην Ελλάδα και έχουμε μοιραστεί πολλές συναυλίες,
εντός και εκτός Αθηνών.
Το 1985 κυκλοφόρησε ο Ήχος Της Ανασφάλειας σε
παραγωγή των Stress...
Η συγκεκριμένη κυκλοφορία αφορούσε στον ήχο και στη φωνή της
γενιάς των 1980s, μιας γενιάς που έκανε τη δική της υπέρβαση στην τέχνη. Το να
βγάλεις δίσκο εκείνη την εποχή δεν ήταν κάτι εύκολο. Ο Ήχος Της
Ανασφάλειας ήταν η επιβεβαίωση των κόπων μιας παρέας και ειδικά δύο
φίλων που πίστεψαν στο όνειρό τους, «έγραψαν» όλο το σύστημα και έκαναν τις
ιδέες τους πραγματικότητα. Είναι ένα «ευχαριστώ» στον κόσμο που μας
ενέπνευσε και εμπνεύσαμε στα πέντε χρόνια ζωής μας.
Η Διατάραξη Κοινής Ησυχίας...
Η Διατάραξη είναι η εικόνα της πανκ σκηνής
του 1984. Είναι το σοκ των αστών. Θα ταίριαζε ίσως καλύτερα ο τίτλος Διατάραξη
Κενής Ησυχίας, γιατί περί αυτού πρόκειται ουσιαστικά. Υπήρχε μια κενότητα
τότε, η οποία υπάρχει και τώρα και όλο αυτό το υλικό εξακολουθεί να τη σοκάρει.
Δεν μαζευτήκαμε για να φτιάξουμε μία ακόμα συλλογή για να περνάμε καλά. Οι
τίτλοι και μόνο των τραγουδιών παραπέμπουν σε μια διαχρονική πραγματικότητα
θλίψης που γίνεται οργή. Δεν θέλω να αναφερθώ στον Σπύρο Περιστέρη, αρκεί να πω
ότι κατέβαλε μεγάλη προσπάθεια για να μεταφέρει όλα αυτά σε ένα βινύλιο. Αυτή η
συλλογή έχει να κάνει με τις αξίες που αναζητά ένας έφηβος μέσα σ' ένα σάπιο
σύστημα, το οποίο καλείται κάποια στιγμή να υπηρετήσει.
Οι Stress διαλύθηκαν στις αρχές του 1986. Ήμασταν μια παρέα
φίλων και η συνεχόμενη ένταση είχε αλλοιώσει τις σχέσεις μεταξύ μας. Στα πέντε
χρόνια ζωής του συγκροτήματος είχαμε αρχίσει να αλλάζουμε και ο καθένας μας
είχε διαφορετικές αναζητήσεις, ενώ δεν συγκλίναμε πια στο πρωταρχικό κομμάτι.
Από το 1992 κι έπειτα έγιναν τρεις επανεμφανίσεις, δυστυχώς όμως καμία δεν ήταν
άρτια από άποψη αρχικής σύνθεσης της μπάντας. Η τελευταία συναυλία στη Βίλλα
Αμαλία είχε μεγάλη ένταση, υπήρχε πολύς κόσμος μέσα κι έξω και η κατάσταση
ξέφυγε από κάθε έλεγχο. Γι' αυτό και δεν μπόρεσε να αποφευχθεί και η
περιφρούρηση, κάτι που ποτέ δεν θέλαμε να συμβαίνει στους χώρους όπου παίζαμε.
Δεν υπήρχε όμως άλλη λύση... Τα υπόλοιπα είναι γνωστά... Αστυνομία, φασαρίες,
σπασίματα, συλλήψεις.
Οι πρόσφατες κυκλοφορίες στη δισκογραφική εταιρία
Β-Οtherside...
Κάνοντας μια δισκογραφική αναδρομή πριν φτάσουμε στη
B-Otherside, το demo “Athens burning” ήταν η δεύτερη κατά σειρά ηχογράφηση-απόπειρα
δισκογραφικής παρουσίασης των Stress το 1983. Είχε προηγηθεί το πρώτο demo το
1982 μετά την αποχώρηση του Frank (Panx Romana), την κυκλοφορία του οποίου
είχαμε συζητήσει με τη δισκογραφική εταιρεία Ρυθμός. Τελικά η απάντηση ήταν
αρνητική. Το 1983 και το δεύτερο μας demo έφαγε πόρτα από την Creep. Το 1984
μας προσέγγισε ο Σπύρος Περιστέρης για να συμμετάσχουμε στη συλλογή Διατάραξη
Κοινής Ησυχίας κι εμείς του προτείναμε τα “Athens Burning” και
“Περιθωριακός”. Αλλά ούτε κι εκείνος δέχτηκε να τα συμπεριλάβει όπως ήταν,
θέλοντας να τα ηχογραφήσουμε εκ νέου με τον ίδιο ως παραγωγό. Έτσι λοιπόν
έμεινε άλλο ένα demo μας στο χρονοντούλαπο, με μόνη εξαίρεση μια κυκλοφορία
κακής ποιότητος –λόγω δυνατοτήτων της εποχής– δυο τραγουδιών από τη Wipe Out, τα
οποία συμπεριλήφθηκαν στον Ήχο Της Ανασφάλειας 2. Φτάνοντας στο
σήμερα, η B-Otherside ενδιαφέρθηκε να κυκλοφορήσει κάποια από τα τραγούδια
αυτών των δύο demo και πραγματικά για εμάς αυτό το ενδιαφέρον ήταν μια
ανακούφιση. Ουσιαστικά, ό,τι δεν καταφέραμε παλιά, έγινε μετά από 31 χρόνια με
τη βοήθεια του Δημήτρη Βασιλειάδη, ο οποίος ενδιαφέρθηκε και ζωντάνεψε το demo.
Κυκλοφορίες οι οποίες εξαντλήθηκαν μέσα σε πολύ μικρό
χρονικό διάστημα...
Όντως εξαντλήθηκαν γρήγορα και η αλήθεια είναι ότι το
περιμέναμε ότι θα γινόταν έτσι, γιατί τα τραγούδια μας είναι ίσως πιο επίκαιρα
από ποτέ. Η όλη παραγωγή έγινε με πολύ κόπο και μεράκι από όλους τους
συντελεστές, γιατί οι άνθρωποι που ασχολήθηκαν γούσταραν τους Stress –κι αυτό
φάνηκε από το αποτέλεσμα και βέβαια τους ευχαριστούμε όλους. Είναι πολύ βασικό
να γουστάρεις αυτό που κάνεις και εδώ όλοι οι συντελεστές έδωσαν καθένας την
ενέργειά τους και όλη αυτή η ενέργεια μαζί έβγαλε κάτι καλό! Ακούγεται αστείο;
Εγώ πάντως αυτήν την ενέργεια τη συμπεριλαμβάνω στις δυνάμεις που μπορούν να
κινήσουν το σύμπαν!
Ορισμένες ανεκπλήρωτες προσδοκίες...
Θα θέλαμε να είχαμε κάνει περισσότερα πράγματα με το
συγκρότημα, όπως να βγούμε εκτός Ελλάδος ή να κάνουμε καλύτερες ηχογραφήσεις
και μεγαλύτερες συναυλίες, ώστε να έχουμε την οικονομική άνεση να συνεισφέρουμε
σε κινήσεις με κοινωνική ευαισθησία. Δυστυχώς δεν προέκυψε κάτι τέτοιο.
Καταφέραμε όμως κάποια μικρά και ωραία πράγματα για λίγους και καλούς.
Η πρόσφατη αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος για την πανκ
ελληνική σκηνή εκείνης της εποχής...
Η αφίσα της τελευταίας μας συναυλίας στη Βίλα Αμαλία έγραφε:
«είμαστε νέοι, αυτό που θέλουμε δεν θα το πάρετε, μας ανήκει». Έτσι και σήμερα
οι νέοι άνθρωποι κατά πρώτο λόγο έχουν την ανάγκη να πάρουν τη ζωή στα χέρια
τους και να την χειριστούν όπως εκείνοι θέλουν. Η μουσική μας εξυπηρετεί την
ανάγκη αυτής της έκφρασης, μέσα σ' αυτήν την κατάσταση που μας έχουν επιβάλει
τα άθλια πολιτικά συστήματα.
Η μουσική των Stress αναδεικνύεται εξαιρετικά επίκαιρη σε
μια Αθήνα που φλέγεται εκ νέου...
Η μουσική των Stress είναι ένα πολιτιστικό μήνυμα κοινωνικής
οργής. Για μας τα αγνά πράγματα έχουν όλη την ουσία και πάντα το μόνο που
θέλαμε ήταν να παίξουμε τη μουσική μας σε ανθρώπους με τις ίδιες ανάγκες
έκφρασης και αυτό κάναμε. Βιώνοντας την τωρινή συγκυρία, νιώθουμε σαν να έχουν
γραφτεί σήμερα τα τραγούδια μας.
Θα μπορούσατε να γράψετε σήμερα κάποιον καινούργιο δίσκο;
Πιστεύω πως ναι... Θα μπορούσαμε, αν τελικά καταφέρουμε να
βρεθούμε όλοι μαζί οργανωμένα.
Σήμερα οι Stress βρίσκονται...
(Λούης): Είμαι ένας βιοπαλαιστής που αγωνιά αν αύριο θα έχει
δουλειά για να μπορέσει να επιβιώσει, αρνούμενος το βόλεμα του Δημοσίου και την
ανηθικότητα του σούπερ καλλιτέχνη.
Οι Stress σήμερα ακούνε...
(Λούης): Προσωπικά ακούω πολλά πράγματα που απέκλεια τη
δεκαετία του 1980. Η μουσική θεωρώ ότι είναι όπως ένα ταξίδι που σου ανοίγει
τους ορίζοντες και μπορείς να έχεις μέτρο σύγκρισης και αξιολόγησης. Όσον αφορά
στην ουσία, σίγουρα κάθε μουσικό είδος κρύβει κάτι που μπορεί να σε αγγίξει,
αρκεί να είσαι ανοικτός για να το προσεγγίσεις. Η reggae, η τζαζ, η λάτιν θεωρώ
ότι δεν είναι τυχαίες μουσικές και κουλτούρες και ότι έχουν επηρεάσει όλο
αυτό που συμβαίνει σήμερα. Το θέμα είναι ότι εμείς επιλέγουμε τι θέλουμε να
βάλουμε μέσα μας, τροφή ή σκουπίδια.
Κάποια πιθανότητα ζωντανής εμφάνισης στο επόμενο χρονικό
διάστημα...
Δεν υπάρχει κάτι οργανωμένο, αλλά όσο ζούμε αυτή η
πιθανότητα πάντα θα υπάρχει.
Ένα σχόλιο για τη σημερινή κατάσταση...
(Λούης): Διανύουμε εποχές στις οποίες οι αξίες δοκιμάζονται
πλέον στη πράξη.
(Κώστας): «Όταν οι μηχανές σας δεν δουλεύουν πια, όταν οι
ιδέες σας στερέψουν πια, τέρμα στον ύπνο σας αυτό, να ο εφιάλτης στην πόρτα σας
χτυπά...».
